命理是什么意思
| amfibyen | ||
| ||
| Taksonomy | ||
| ryk: | dieren (Animalia) | |
| ?nderryk: | echte dieren (Metazoa) | |
| (s?nder rang): | weefseldieren (Eumetazoa) | |
| tuskenryk: | twasidigen (Bilateria) | |
| (s?nder rang): | termdieren (Nephrozoa) | |
| boppestamme: | nijm?nigen (Deuterostomata) | |
| stamme: | rêchstringdieren (Chordata) | |
| ?nderstamme: | wringedieren (Vertebrata) | |
| tuskenstamme: | kaakdieren (Gnathostomata) | |
| boppeklasse: | fjouwerpoatigen (Tetrapoda) | |
| klasse: | amfibyen (Amphibia) | |
| Gray, 1825 | ||
De amfibyen (wittenskiplike namme: Amphibia) foarmje in klasse fan it ?nderryk fan 'e echte dieren (Metazoa), de stamme fan 'e rêchstringdieren (Chordata), de ?nderstamme fan 'e wringedieren (Vertebrata), de tuskenstamme fan 'e kaakdieren (Gnathostomata) en de boppeklasse fan 'e fjouwerpoatigen (Tetrapoda). It binne kaldbloedige, fjouwerpoatige bisten, dy't in ferskaat oan biotopen bewenje, mar it meast dy dy't op 'e grins fan (swiet) wetter en lan lizze en teffens sokke fochtige lanskippen as reinwalden. Amfibyen ?nderskiede har fan oare fjouwerpoatigen troch in tige tinne h?d, dêr't se ?nder wetter troch sykhelje kinne, en troch in larvaal stadium oan it begjin fan har libben. Hoewol't se gauris yn ien sike wei neamd wurde mei de reptilen, binne se dêr net nauwer mei besibbe as mei de f?gels of de s?chdieren. De fisken steane sels noch fierder fan 'e amfibyen ?f. De t?ke fan 'e biology dy't amfibyen bestudearret, hjit de batrachology.
Skaaimerken
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Amfibyen lizze aaien (kikkertsdril) yn oerflaktewetters dêr't meitiid har jongen útkomme. Yn 't earstoan hawwe dy de (larvale) foarm fan kikkertfiskjes, mei in lange sturt dêr't se har mei fuortbewege, en gjin poaten. Se ?ndergeane lykwols stadichoan in metamorfoaze ta de folwoeksen foarm, wêrby't de wichtichste ferskillen binne dat se poaten en longen ?ntwikkelje, sadat se op lan libje kinne. Kikkerts en podden ferlieze fierders de sturt, wylst salamanders en wjirmsalamanders dy halde. Wjirmsalamanders wike wat ?f fan 'e noarm, yn 'e sin dat se nea poaten krije.
De h?d fan amfibyen is sa tin dat se dy br?ke kinne as sekundêr sykhellingssysteem foar ?nder wetter. Guon lytse lansalamanders en -kikkerts ?ntwikkelje nea longen, sadat se foar sykheljen poer op 'e h?d oanwiisd binne. Amfibyen binne swiet wetter brek om har fuort te plantsjen; yn salt wetter komme se net foar. Guon oare fjouwerpoatigen dy't in akwatyske libbensstyl hawwe, bygelyks beskate reptilen (krokkedillen) en guon s?chdieren (otters, bevers, ensfh.) plantsje har fuort op it dr?ge. Troch har tinne h?d nimme amfibyen behalven lucht en wetter ek oare stoffen út har om-en-by op, en sadwaande binne se gauris de earste bisten dy't troffen wurde as de ekology yn in beskaat gebiet oantaast wurdt. De ?fr?ne desennia is de amfibyestan wraldwiid dan ek op dramatyske wize efterútbuorke.
Untwikkeling
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De ierste amfibyen ?ntjoegen har yn it Devoan út fisken dy't longen en bonkige finnen ?ntwikkele hiene. Se diversifi?arren har en wiene de dominante landieren yn it Karboan en it Perm, mar waarden letter fansiden krongen troch de reptilen en oare groepen. Meitiid rekken de amfibyen yn it neigean en stoaren in protte soarten út, sadat úteinlik inkeld de ?nderklasse fan 'e moderne amfibyen (Lissamphibia) oerbleau. Dy bestiet út trije oerlibjende skiften: de kikkerts en podden (Anura), de salamanders (Caudata) en de wjirmsalamanders (Gymnophiona). Yn totaal besteane der tsjintwurdich mear as 7.000 soarten amfibyen, wêrfan't hast 90% kikkerts binne. Der wurde noch hieltyd in protte nije amfibyesoarten oantroffen, benammen soarten beamkikkerts yn tropyske reinwalden. Sa waarden yn it earste fearnjier fan 2010 goed 75 nije soarten ?ntdutsen. S?nt 1985 is it totale oantal soarten amfibyen mei 60% omheech gien.
.png)
Yn grutte rinne amfibyen útinoar fan 'e Sineeske reuzesalamander (Andrias davidianus), dy't 1.80 m lang wurde kin, oant de Paedophryne amauensis, in kikkert út Nij-Guine?, dy't mei 7,7 mm it lytste libbene wringedier is. Yn earder tiden bestiene folle gruttere amfibyen, lykas de Prionosuchus, út it Midden-Perm fan Brazylje, dy't wol 9 m lang wie. Yn Fryslan binne de meast foarkommende soarten: de griene kikkert, jork of wetterfroask (Pelophylax esculenta), de brune kikkert of lanfroask (Rana temporaria), de (gewoane) podde (Bufo bufo) en de lytse wettersalamander (Lissotriton vulgaris).
Yndieling
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
|
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ?nder: References en Further reading, op dizze side.
|
